Prestigedrang, een overdaad aan loyaliteit, amateurisme, manipulatie, naïviteit: niets menselijks is de falende bestuurder vreemd.

Managers, directeuren en toezichthouders zijn doorgaans goed opgeleide en ervaren mensen die rationeel handelen en na zorgvuldige afweging van kansen en risico’s tot besluiten komen.
Of toch niet…?
De realiteit blijkt een stuk weerbarstiger. Vaak worden zakelijke beslissingen op heel andere gronden genomen.
Met alle ellende van dien.

Ontluisterend
Eén van de meest ontluisterende en tegelijk meest leerzame cases op het gebied van blunderend bestuur, is die van woningcorporatie Woonbron. Met de renovatie van passagiersschip SS Rotterdam ging Woonbron voor meer dan 250 miljoen euro het schip in. In de reconstructie De bodemloze boot die journalist Wouter Kurpershoek in 2012 voor de KRO maakte, spreekt André Thomsen, ex-commissaris van Woonbron, openhartig over zijn falen en dat van zijn college-bestuurders. Hierin schuilen belangrijke lessen. Wat zijn de belangrijkste oorzaken van falend bestuur?

#1. Prestige
Aanvankelijk begroot Woonbron de renovatie van SS Rotterdam op 6 miljoen. Al snel wordt duidelijk dat dit veel meer zal worden. Binnen een half jaar stijgen de kosten naar 55 miljoen euro, een vertienvoudiging van het begrote bedrag. Waarom trekt Woonbron de stekker er niet uit? Thomsen beantwoordt die vraag even kort als duidelijk: ‘Prestige’. De SS Rotterdam is een prestigeproject van de directie dat resulteert in een renovatie die uiteindelijk meer dan 250 miljoen euro zal kosten.

#2. Loyaliteit
Waarom stapt geen van de commissarissen van Woonbron op? Thomsen schrijft dit toe aan ‘een bepaald soort loyaliteit aan de andere commissarissen’. Achteraf zegt hij schuldbewust: ‘Als ik mijn werk als commissaris toen goed had gedaan, had-ie (SS Rotterdam – red.) er nooit gelegen.’ In zijn boek Drama in de boardroom wijst auteur John van der Starre op ingewikkelde groepsprocessen in bestuurskamers die het zicht op de realiteit vertroebelen. Hierdoor nemen slimme en ervaren mensen bij volle verstand besluiten waarvoor geen enkele rationele rechtvaardiging bestaat. Loyaliteit aan elkaar weegt zwaarder dan een kritische houding en dit leidt tot een gebrek aan daadkracht, durf en distantie.

#3. Amateurisme
De aannemer die het meeste geld verdient aan de renovatie van het passagiersschip, betitelt zijn opdrachtgever Woonbron achteraf als ‘amateurs’ en ‘mensen zonder kennis van zaken’. Woonbron is een woningcorporatie zonder enige ervaring met schepen en zonder duidelijk plan, zo blijkt.

#4. Manipulatie
Nadat de raad van commissarissen aandringt op een risicoanalyse door onafhankelijke accountants, vraagt de directie van Woonbron externe adviseurs een rapport opstellen. Later blijkt dat dit willens en wetens niet is gebeurd door kritische accountants. De Woonbron-directie gaat hiermee voorbij aan de verantwoordelijkheid haar toezichthouders adequaat te informeren. Thomsen betitelt dit als ‘onethisch’ en ‘manipulatie’.

#5. Naïviteit
Woonbron begaat haar miljoenenverslindende businessblooper onder toezicht van een raad van commissarissen die op dat moment wordt beschouwd als één van de beste in de sociale woonsector. Deze ervaren toezichthouders hebben het ‘niet beter gedaan dan de eerste de beste geitenfokvereniging’, aldus Thomsen over de naïviteit van hemzelf en zijn collega-commissarissen. Bestuurservaring is blijkbaar geen garantie voor goed toezicht als dit niet gepaard gaat met een kritische houding.

Kritisch
Geen van de betrokkenen bij Woonbron heeft willens en wetens de boel bedonderd of zichzelf verrijkt. Wat wel vaststaat, is dat betrokkenen niet kritisch genoeg waren. Zij hebben elkaar en anderen niet uitgenodigd kritisch te zijn. Een renovatie die aanvankelijk was begroot op 6 miljoen euro kon hierdoor uiteindelijk meer dan 250 miljoen euro (!) kosten. Gemeenschapsgeld dat beter besteed had kunnen worden aan de versterking van een de wijken in Rotterdam die dat goed kunnen gebruiken.

Frans Reichardt

Op 16 maart 2015 gepubliceerd door Management Team.

De gebeurtenissen bij Woonbron staan ook beschreven in het boek Business Bloopers – de belangrijkste lessen uit meer dan 175 pijnlijke bedrijfsuitglijders en miljoenenverslindende marketingmissers.